Për dallim nga filozofitë dhe besimet tjera, në Islam njeriu asnjëherë nuk ka
pasur nevojë ta pyes veten kush jam unë; ndërsa kjo pyetje gjithmonë ka qenë
thelbi i çdo problematike. Ai njihet si qenie e Zotit, e krijuar me qëllimin që
ta njohë Atë.
Derisa Arnobi (Adversus nationes) thoshte se njeriu është qenie e verbër, që
nuk e njeh vetveten; dhe Sokrati thërriste njih vetveten tënde, (o njeri),
besimtari mysliman, falë Zotit, nuk shpenzon jetën e tij në kërkim të një
rregullsie, sepse ai tanimë e ka një rend, si dhuratë nga Zoti. Në filozofinë
islame rendi është vetë liria, megjithëse kjo mund të duket si paradoks. Që të
mos na vijë si i tillë (paradoks), nuk duhet ta ngatërrojmë me rregullsinë.
Mund të ju hutojë ngjashmëria e rendit dhe rregullsisë. Madje dikush mund të
thotë se janë e njëjta gjë. Absolutisht jo. Dallimi mes tyre është esencial.
Rendi është origjinal. Rregullsia gjithmonë imiton rendin. Rendin e bën vetëm
Zoti, ndërsa rregullsinë e bëjnë edhe njerëzit. Zoti krijon (rend), ndërsa njerëzit
rregullojnë sipas nevojave, karaktereve, bindjeve e ideve. Pra, njerëzit vetëm
imitojnë rendin, dhe kështu bëjnë rregullsi. Për ata që deri sot s’e kanë kuptuar
filozofinë e artit, ajo qëndron kryekëput mbi këtë koncept. Ja pse arti është/ka
rregull. Sepse është imitim (Aristoteli e quante mimesis) i rendit origjinal të
krijuar nga Zoti. Ndërkaq, për ata që deri sot s’e kanë kuptuar filozofinë e fesë,

përkushtimit tonë në dashuri ndaj Zotit, edhe në këtë pikë mbështetemi po mbi
këtë koncept. Zoti, dëshira/dashuria e Tij, bëri që ne të krijohemi/ekzistojmë.
Krijimi ynë është rendi, prandaj si krijesa ne nuk mund të bëjmë rend. Ne
vetëm imitojmë rendin, ndërsa imitimi ynë është rregull-si. Sa më i mirë të jetë
imitimi ynë, aq më shumë jemi të nënshtruar/përkushtuar ndaj Zotit, sepse
atëherë do ta njohim vërtet madhështinë e Tij dhe dashurinë e Tij ndaj nesh,
dhe atëherë do ta njohim edhe veten. Rregullsia s’është objekt imitimi i
mendjendriturve, sepse ajo është shija për mediokritetin. Rendi është shija për
gjeninë. (Victor Hugo). Në këtë plan një shkrimtar edhe qe shprehur se,
themeli i kësaj bote është dashuria, ndërsa themeli i çdo dashurie është
dashuria e Zotit. (O. Pamuk). Kriujesi, që sheh nga lart, rendit; imituesi, që
vështron nga afër, rregullon. (V. Hugo).
Ja pse duhet adhuruar Ai që na mësoi gjithçka, dhe na begatoi të dimë të bëjmë
rregull-si nga rendi që bëri Ai. Na mësoi/lejoi të imitojmë nga krijimtaria e tij
në përgjithësi: dashurinë, mëshirën, lumturinë, me një fjalë gjithë atë që Ai
krijoi, dhe nuk na kufizoi në shprehjen tonë ndaj saj: ne mund të shprehim
dashurinë dhe gjithçka në masë të pamatshme, por pse kufizohemi në
shprehjen e saj është çështje tjetër. Devijimi nga ky koncept ndihmohet
vazhdimisht nga armiku më i madh i njeriut, djalli. Mirëpo, fuqia e njeriut/liria
për ta përjetuar plotësisht dashurinë mëshirën, lumturinë etj., është forma më
e mirë/mrekullia që Zoti bëri te njeriu që ky i fundit të tejkalojë çdo
paragjykim se është i kufizuar, në mënyrë që definitivisht ta njohë Atë dhe ta
adhurojë e të jetë i nënshtruar ndaj Tij.

/RevistaUji-9/