Shkruan: Metin Izeti

Kultura e mendimit islam në prezantimin e idesë së lartë të zbritur nga i Lumi Zot i ka shfrytëzuar të gjitha karakteristikat e gjuhës. Për të sqaruar sa më qartë dhe sa në trajtë më të zakonshme të vërtetat themelore është bërë përpjekje që të flitet në mënyrë të drejtpërdrejtë, mirë po herë pas here i ka shfrytëzuar edhe trajtat letrare si përngjasimin, metaforën, simbolikën, metoniminë etj.

Disa herë biseda, për të qenë më e qartë, është prezentuar me pejsazhe të gjalla, e disa herë si në çdo gjuhë tjetër ka përcjellur tregime dhe rrëfime simbolike. Është më se e njohur se në të gjitha gjuhët konceptet abstrakte sqarohen nëpërmes të konkretizimit të tyre. Konkretizimi është përcjellje frazeologjike që shërben për forcim të fuqisë sqaruese. Ky veprim është sqarim i koncepteve abstrakte dhe mendimeve e ndjenjave vështirë të kuptueshme, nëpërmjet koncepteve konkrete. Kultura sufike islame i ka përdorur këta metoda në sqarimin e të vërtetave abstrakte që janë jashtë përkapjes tonë shqisore. Biseda indirekte apo simbolike është trajtë e bisedës ku çështjet e vështira për përkapje janë të sqaruara nëpërmjet të figurave letrare sqaruese. Përshkrimet letrare, përngjasimet, simbolikat, metaforat, metonimitë, alegoritë dhe tregimet janë shembujt kryesorë të bisedës simbolike. Domethënia gjuhësore e mexhazit/simbolikës është “ kalim”. E ka marrë këtë kuptim për shkak se me atë kalohet prej një kuptimi në kuptim tjetër. Një shembull i bisedës simbolike në hadithet e Pejgamberit a.s. është hadithi i mëposhtëm: Buhariu dhe Muslimi përcjellin prej Ebu Hurejre’s se Pejgamberi a.s. ka urdhëruar: “ Silluni mirë me femrat; për shkak se ata janë krijuara nga brinja. Pjesa më e shtrembër (e ndishme) e brinjës është pjesa e sipërme. Nëse përpiqeni ta drejtoni atëherë do ta theni; nëse e braktisni në tërësi do të mbetet e shtrembër. Bëhuni vepërmirë ndaj femrave”. Nëse këtë hadith e kuptojmë fjalë për fjalë atëherë do të del domethënia se femra nuk është e krijuar prej dheut, por prej brinjës; por nëse e kuptojmë simbolikën e tij atëherë do të del domethënie tjetër. Dijetari nga Kazani Musa Xharullah Bigijef (1949) thotë se qëllimi i këtij hadithi nuk është të tregojë se femra është e krijuar prej brinjës. Pejgamberi a.s., thotë ai, me këtë hadith ka treguar se femrat janë të ndishme dhe të prekshme; si pasojë nuk duhet të maltretohen, duhet të kihet kujdes ndaj të drejtave të tyre, nëse kanë të meta t’u falen ata, madje disa herë edhe të durohen vuajtjet nga to. Nëse merren parasysh të gjitha rrugët e përcjelljes së këtij hadithi do të kuptohet domethënia reale e tij dhe do të shihet se fjalët e përdorura janë përngjasime dhe simbolika. Si rrjedhojë e zgjerimeve simbolike të ajeteve të Kur’anit dhe haditheve të Pejgamberit a.s. në kulturën islame dhe veçanërisht në atë të tesavvufit është krijuar një subkulturë e simboleve përmes të cilave janë bërë më të kapshme pasuritë e thesarit hyjnor. Kultura sufike përpiqet që përmes simboleve t’i interpretojë kuptimet e mbuluara, ta bëjë të kuptueshme, të përkapshme, të zbatueshme dijen dhe të nxjerrë sjelljet adekuate adhuruese në bazë të saj. Përpiqet ta institucionalizojë kuptimin e brendshëm përmes përjetimit. Dhe mënyra më adekuate e këtij përçimi bëhet nëpërmjet të simboleve. Përdorimi i simboleve në përshpirtshmërinë islame është i bazuar në këtë akcion të kuptimësimit të përjetimit. Simbolet shërbejnë që njohja për qenien, krijimin, metafizikën, e cila nuk mund të përkapet përmes shqisave, të kuptimësohet. Si rrjedhojë e kësaj, sufitë, simbolet i konsiderojnë si “mjete për përcjelljen e njohjes së thellë”. Çdo fjalë e përdorur në përçimin e njohjes së thellë nxirret nga kuptimi gjuhësor dhe formësohet në kuadër të mendimit bazik dhe pranimit specifik sufik. Simbolet, nga njëra anë e paraqesin konceptin abstrakt të besimit, ndërsa nga ana tjetër e reflektojnë botën e ndjenjave, mendimeve dhe sjelljeve në bazë të parimeve të besimit. Ideali i “kalimit përtej lëndores” dhe shkrirja në origjinën arrihet përmes kësaj rruge, pasi qëllimi është që njohja të vatërzohet në brendi, personi të vetëdijesohet, t’i vetëdijësojë të tjerët dhe ta pengojë imitimin pa vetëdije. Nëse do ta kishim shprehur me terminologjinë specifike të tesavvufit mund të themi “ lidhje me sinqeritet për litarin e Qenies”, “udhëtimi edukativ shpirtëror”, “ edukimi i thellë”, “kalim, duke e bartur me vete, prej ligjit fetar në rrugën e përshpirtshmërisë, prej aty në kuptimësimin e të vërtetës dhe në fund vatërzimi i njohjes së thellë (sheriat-tarikat- hakikat-ma’rifet). Thënur shkurt, njohje, gjetje dhe bërje. Kjo ngritje shpirtërore shprehet nëpërmjet simboleve.

Kultura e përshpirtshmërisë islame i kushton rëndësi të veçantë simbolikës së numrave. Numrat paraqesin harmoninë në mikrokozmos dhe makrokozmos, harmoni në muzikë dhe simetri në arkitekturë dhe kaligrafi. Numrat janë një element i rëndësishëm i gjendjeve shpirtërore, pozicionimeve shpirtërore, dmth. Gjithë shtegut shpirtëror të udhëtarit dhe ata i shërbejnë atij si një urë shpirtërore për një qëllim të lartë. Numri 1/një është simbol i njëshmërisë së Zotit/Tevhid. Numri një është i pari, unik, perfekt, absolut dhe i pandashëm. Në Kur’an në suren Ihlas thuhet:

1.Thuaj: “Ai është Allahu, Një dhe i Vetëm!

2. Allahu është Absoluti, të Cilit i përgjërohet gjithçka në amshim.

3. Ai as nuk lind, as nuk është i lindur.

4. Dhe askush nuk është i barabartë (a i krahasueshëm) me

Atë!” ( Kur’an, 112:1-4)

Në Islam, ashtu si në të gjitha fetë monoteiste, Një-shi simbolizon Krijuesin. Njëshi është fillimi i të gjithë numrave të tjerë, siç është Krijuesi fillimi i të gjithë krijimit dhe qëllimi i udhëtarit shpirtëror që dëshiron të kthehet tek Një-shi. Mësuesit shpirtëror Njëshmërinë e pandashme e emërtojnë si Ehadijje, që është term i derivuar prej fjalës Ehad, që do të thotë Një, por i cili nuk ka as zeron para dhe as dyshin pas tij. Ehadijje do të thotë njëshmëri që e mohon çdo lloj të dysisë ose shumësisë.

Sufijtë numrin një e konsiderojnë si simbol të njëshmërisë së ekzistencës. Sipas tesavvufit në ekzistencë ka vetëm një qenie reale dhe kjo është qenia e Zotit, çdo gjë përveç Tij është vetëm se pasqyrim e i emrave dhe cilësive të Zotit. Zoti përmban tërësinë e së vërtetës, njohjes, mëshirës dhe dashurisë. Njohja. drita, e vërteta dhe dashuria vijnë nga Një dhe ato individualisht dhe kolektivisht janë Një. Përshpirtshmëria është rruga për të arritur të gjitha këto cilësi hyjnore dhe rruga për tek Njëshi. Nëse nuk ka zot tjetër përveç Zotit, atëherë si pasojë nuk ka të vërtetë përveç të Vërtetës, dije përveç Diturisë, e mëshirë përveç Mëshirës dhe dashuri përveç Dashurisë. Por udhëtari shpirtëror nuk mund ta arrijë të Vërtetën, Diturinë, Dritën dhe Dashurinë pa ndërmjetësimin e simboleve. Këta simbiole janë të përmendura në shumë ajete kuranore ku përshkruhet identiteti i Zotit. Si “ Allahu është dritë e qiejve dhe tokës”, “ është dije”, “ është dashuri”, “është e vërteta”, e kështu me rradhë. Në arkitekturë numri një është përfaqësuar në kuben. Nocioni sufik i kubes që e ka formën e rrethit e paraqet vendbanimin hyjnor, ndërsa kubet e vogla që lidhen me të i paraqesin rrugët e ngjitjes deri tek Zoti. Gjithashtu edhe harqet/qemerët që kalojnë prej shtyllave apo minareve drejt kubeve të vogla janë ura bashkuese nga duhet të ecë udhëtari shpirtëror për të arritur tek qendra. Edhe minarja në arkitekturën islame është në formë të numrit një dhe e paraqet energjinë e parë, të vërtetën, dashurinë dhe dëshirën për t’u kthyer “lartë” në fillimin. E gjithë kjo hapësirë e paraqet gjithësinë ku udhëtari shpirtëror duhet ta gjejë dhe të shkrihet në Një-shin. Numri 40/dyzet është gjithashtu një prej numrave që është përdorur në Kur’an si dhe ndër numrat më të përdorur në kulturën simbolike të përshpirtshmërisë islame. Në kulturën islame numri 40 është i rëndësishëm edhe nga ajo se Pejgamberi a.s. i ka pranuar ajetet e para në moshën dyzet vjeçare. Si rrjedhojë, numri dyzet është simbol i pjekurisë dhe plotnisë shpirtërore. Numri dyzet përmednet në katër vende në kur’anin famëlartë. Tre prej tyre kanë të bëjnë me Musain a.s. dhe popullin e tij, më drejtë për përgatitjen e tij për ta pranuar shpalljen (Kur’an, 2:51,5:26, 7.142), ndërsa në një vend përmendet si moshë e pjekurisë (Kur’an, 46:15). Në hadithet e Pejgamberit a.s., gjithashtu, përmendet numri dyzet. Veçanërisht është i njohur hadithi që i lavdëron personat që i memorizojnë dyzet hadithe të Pejgamberit a.s. si pasojë e të cilit edhe janë shkruar shumë vepra që e kanë mbajtur titullin Erbein/dyzet. Numri dyzet ka vend të rëndësishëm edhe në simbolikën sufike. Vetmia kuptimore (halvet) në konceptin e përshpirtshmërisë islame vazhdon dyzet ditë, Aliu r.a. pranohet si shërbyes i kuvendit të dyzetëve, pozicionimet sufike janë dyzet, sherbeti i të dyzetëve, mejdani i dyzetëve e kështu me rradhë janë vetëm disa nga simbolet sufike që janë të nxjerrura kryesisht nga këta ajete dhe hadithe.

Si rrjedhojë e simbolikës së numrit dyzet në përshpirtshmërinë islame ai ka gjetur përdorim të gjerë edhe në traditën letrare dhe përditshmërinë kulturore të popujve të ndryshëm myslimanë në mbarë botën. Përmbledhja e poezive të poeteshës së re Fatijona Bajraj është shkruar me ndjenjë të përkushtimit ndaj Krijuesit dhe ajo ndjenjë mund të shprehet vetëm nëpërmjet të simbolikës. Pikërisht për këtë në vargjet e shkruara nga ana e saj ka shumë simbolikë, e cila në një mënyrë shërben si anije për të na bartur në krahët e dallgëve ledhatuese të detit të përjetimit. Dyzet poezitë e saj në një mënyrë janë simbol i dyzet ditëve të halvetit, të vetmisë kuptimore. Të vetmisë për të qenë bashkë, të vetmisë me Krijuesin në mesin e bashkësisë së njerëzve. E uroj për mënyrën e shkrimit, që shumica do të kishte thënë se nuk është shumë konvencional, por ja që edhe ashku e dashuria e flaktë nuk janë shumë konvencionale, por janë të këndshme.

Metin Izeti

29.01.2021