Baba themelues i filozofisë është Ademi, siç tha Walter Benjamin në parathënien e Trauerspiel-it të tij, kur ai të vërtetën si një fenomen akustik e kundërshtoi me logosin. Ka vetëm një çast në kohë të krijimit të tij. Dhe me të vërtetë unë do ta quaja atë çast të lumtur në shenjën e krijimit të njeriut, që është pikërisht ajo që vetë Benjamin e quan “e tashme” (Jetzt-zeit). As akustikë, as logos, por një mrekulli atmosfere që bashkon ndërgjegjen me faktin se diçka është dhe si bëhet me kohë ajo që është, e cila vazhdimisht ndalet në rrjedhën e saj. Mençuria si thelbi i filozofisë është, pra, ndonjë njohje e atij momenti të lumtur si reflektim pasues. Mësimi i koncepteve si çast nënkupton ndjenjën e përmbushjes së shpirtit njerëzor me kohën si krijesë e jashtëzakonshme hyjnore. Kjo ndjenjë është në mënyrë unike një herë dhe i shfaqet një personi si fëmijë ashtu edhe si plak. Mençuria nuk është çështje e vetëdijes së vazhdueshme si njohje e kalimit të kohës dhe drejtimi i përjetësisë si një prani e gjallë e asaj të ngulitur përgjithmonë në mendime. Është shkrirja e shpirtit, shpirtit dhe trupit në momentin e të menduarit si ngjarje dhe prandaj i kapërcen kufijtë e mendjes. Origjina ose burimi i mençurisë vjen nga vetëdija parareflektive që ne e quajmë intuitë. Pa intuitë, ne nuk mund të mendojmë për momentin e lumtur të ngjarjes së origjinës së filozofisë.

Çfarë momenti është ai që ndalet në kohën e kujtesës njerëzore dhe përpiqet ta mbajë veten të pandryshuar? Në librin e filozofit francez të shkencës, epistemologut dhe estetistit Gaston Bachelard, për intuitën e çastit thuhet gjithashtu: ʺ…çasti, në përkufizimin e tij të saktë, mbetet absolut në teorinë e Ajnshtajnit.(…) Koha është perceptuar vetëm në çaste, kohëzgjatje…ne ndjehemi vetëm në çaste të caktuara. Është një kokërr çasti, më saktë, një grup pikash që dukuria e këndvështrimit i lidh pak a shumë ngushtë.”(Gaston Bachelard, Intuicija of the moment, Litteris, Zagreb, 2013, fq. 34 dhe 38 Përktheu nga frëngjishtja Gordana V. Popović).

Kujtesa/zikri është të menduarit në formën e perceptimit reflektues. Qëndrueshmëria e saj zbehet me kalimin e kohës. Por në strukturën shumë origjinale të kujtesës, koha ndalon si një çast i lumtur. Prandaj nuk është aspak befasuese që Walter Benjamin ai e barazoi konceptin e tij të kohës me perëndinë greke Kairos duke i dhënë mediumit të fotografisë me riprodhimin teknik të origjinalit mundësinë e ndalimit të kujtesës në momentin e një çasti të përjetuar. Ajo që kujtojmë janë çaste në kohë, por ne përpiqemi t’i fshijmë nga kujtesa ngjarjet traumatike dhe të ruajmë përgjithmonë ato të lumtura. Prandaj, një çast i lumtur është ajo ngjarje në kohë që hap mundësinë e një ngjarje shpëtuese si një lidhje midis betejës dhe mendimit, realitetit dhe kujtesës. Të mendosh kohën si ‘kokrra çastesh’ do të thotë të shohësh se ka pluhur dhe pastërti në kujtesë dhe se ndjenja e kohës lidh intuitën dhe reflektimin. Së pari, bëhet në një çast dhe mundëson realizimin e asaj mrekullie të kohës në të cilën janë mbledhur farat e përjetësisë si nunc stans. E dyta zhvillohet në ndërmjetësimin e tre dimensioneve të kalimit të kohës ꟷ e shkuara-e tashmja-e ardhmja ꟷ dhe është gjithmonë e vonuar në raport me atë që ka ndodhur në këtë çast. Leibniz zhvilloi konceptin e intuitës në metafizikën e tij monadologjike dhe Hegeli konceptin e reflektimit në sistemin e tij të shpirtit absolut. Megjithatë, duhet treguar qartë se Leibniz-i, si matematikan, i jepte përparësi të menduarit racional ndaj intuitës, e cila e zbukuron diturinë e Zotit si intuitus prasens.

Një moment i lumtur për këndvështrimin e Ajnshtajnit është koha absolute dhe kjo ndikon fizikën si kozmologji në kuptimin metafizik, diçka krejtësisht indiferente ndaj vëzhguesit që, ashtu si objekti i tij i vëzhgimit, janë në lëvizjen hapësirë-kohë të shpejtësisë së dritës, pra, si lëvizja e valëve elektromagnetike në një univers të lakuar. Koncepti i një kujtese të ndalur mund të krahasohet me konceptin matematikor të një transversali që ndërpret lëvizjen dhe e çon atë në një drejtim tjetër. Kujtesa, pra, duhet të jetë selektive dhe gjithmonë e pabesueshme, sepse ajo nuk zhvillohet në vazhdimësi të ngjarjeve, por në ndërprerje, prerje. Prandaj, çasti është ai që i jep të tashmes fuqi më të madhe se e shkuara dhe e ardhmja, sepse intuita nga ‘kokrra e së tashmes’ ndjen dhe sheh se çfarë do të ndodhë në të ardhmen që vjen. Dhe pikërisht për shkak se ai “intuitivisht” e di këtë, ai dëshiron të përjetësojë atë që ndodhi në ndërprerjen hapësirë-kohë. Një çast i lumtur është kusht për mundësinë e të jetuarit dhe njëkohësisht sintezën e ndjenjave dhe përjetimeve të kohës. Kjo mundësi e të jetuarit është e paimagjinueshme pa ndihmën apo stimulimin e adhurimit dhe artit. Prandaj çasti perrennial kujtesor/hal nënkupton diçka sublime dhe si metafizikë i vetëm kuptimor – hyrjen e përjetësisë në kohë. Koha e matur me parametra matematiko-fizikë, ajo e absolutit të Ajnshtajnit, nuk është më e rëndësishme këtu. Intuita i përket në një kuptim thelbësor njohurive tejhapësinore. Pse? Sepse koha humbet në mënyrë të pakthyeshme dhe çdo çast pa kujtim/zikr të Realitetit ekzistencial/Hak  është një kohë e vdekur harrese.